فعالیت ۱۰۴ هزار تعاونی در کشور

به گزارش خبرگزاری صداوسیما، آقای ویس کرمی معاون وزیر تعاون ، کار و رفاه اجتماعی در برنامه صف اول شبکه خبر موضوع نقش تعاون درجهش تولیدبا مشارکت مردم را تشریح کرد. 

سوال: موضوع تعاون اصلا در جامعه ایران موضوع شناخته شده‌ای نیست، یعنی ما همیشه تعاونی‌ها را در حد شرکت‌های تعاونی مصرف دیدیم ویژگی تعاون با بقیه انواع کار اقتصادی در چیست؟ این را اول بعنوان مقدمه بفرمایید تا وارد جزئیات دیگر بشویم. 
ویس کرمی: هم شما و هم بینندگان محترم حتما استحضار دارند که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اقتصاد کشور به سه بخش تقسیم شده اعم از دولتی، تعاون و بخش خصوصی؛ یعنی عملا بخش تعاونی رسما بعنوان رکن دوم اقتصاد کشور در قانون اساسی نام برده شده و در دوران تشکیل انقلاب تئوریسین‌های نظام اقتصادی کشور شهید بهشتی رحمت الله علیه در تدوین قانون اساسی و همچنین مقام معظم رهبری، امام راحل عظیم الشان، نظرات معظم و مطلوبی را پیرامون مسئله تعاون داشتند و در گفتمان اقتصادی کشور این مسئله وارد شده است. 
در طول سال‌های گذشته هم بالاخره در ارتباط با این موضوع تاکیداتی شده بخصوص از سمت مقام معظم رهبری به این دلیل که تعاون محل تبلور مشارکت مردم در اقتصاد خواهد بود یعنی ما اگر مدل‌های اقتصادی را در دنیا بررسی بکنیم می‌بینیم یک جایی تکیه بر سرمایه است و اصل و اصول و ارزش سرمایه است و این سرمایه دیگر ارکان اقتصاد و معیشت و مردم را چه بسا زیر چرخ دنده‌های توسعه له کرده، در یک جای دیگر اصالت با کارگر است ولی وقتی که نظام اقتصادی تعاون را بررسی می‌کنید می‌بینید این جا همان جایی است که اصالت با کار است، نه با سرمایه؛ سرمایه در اختیار کار است و کارگر برای این که کار می‌کند دارای ارزش و اعتبار می‌شود در این نظام اقتصادی که البته بنای فرهنگی آن هم در اسلام و در فرهنگ کار جمعی هست. 
نظام اقتصادی تعاون یعنی توزیع عادلانه ثروت در بین همه مردم؛ یک بنیاد اجتماعی است که با هدف اقتصادی تشکیل می‌شود و، چون این بنیاد اجتماعی است حاصل همکاری افراد مختلف و متعدد است، یعنی منافع جمعی اینجا مطرح خواهد شد اگر بناست رشدی باشد، پیشرفتی باشد، توسعه‌ای باشد، عوایدی باشد، سودی باشد این سود و این رشد و این پیشرفت برای همه اعضاء در یک بستر عادلانه که هم زمینه مدیریت عادلانه و برابر برای همه اعضا فراهم است و هم زمینه توزیع سود عادلانه، هر کس به میزان کار و به میزان سرمایه‌ای که دارد. پس یکی از اصلی‌ترین خصیصه‌های تعاون مشارکت جمعی است، حضور مردم، آحاد مختلف مردم هست، چون حضور آحاد مختلف مردم را دارد همه قشرها با هر میزان از سرمایه، سرمایه کلان سرمایه خرد، امکان حضور در این بخش و حضور در مشارکت در برنامه‌های اقتصادی را دارند و البته با این نظامی که توضیح دادیم در باب تعاون نظامی است که به گسترش عدالت اقتصادی و عدالت اجتماعی هم کمک خواهد کرد. 
سوال: فرق آن با مثلا کارخانه‌ای که سهامی عام است، چیست؟ یا شرکت یا یک کارخانه‌ای که باز هم سهامداران خرد دارد و ممکن است آن سهامداران خرد افراد بسیار معمولی باشند که صاحبان همین کارخانه است؟ 
ویس کرمی: به نظر من مردمی سازی دارای شقوقی است، یکی از این شقوق مالکیت است، یکی از این شقوق مدیریت است، موضوع بعدی عاملیت است و در نهایت در بخش چهارم نظارت است، من معتقد هستم که شاید تنها بخشی که می‌تواند هر چهار شقی را که خدمت شما عرض کردم یک جا به مردم واگذار کند بخش تعاونی است، یعنی عضو تعاونی هم امکان مالکیت دارد در بنگاه و در سهام و در تعاونی، هم امکان مدیریت دارد، چون همه اعضاء تعاونی باید در مورد فرآیند‌ها، تصمیمات، اقدامات، برنامه‌ها، رای بدهند و نظر بدهند و همه از یک نظر مساوی برخوردار هستند و هم مسئله عاملیت است یعنی شما این جا کار را خرید و فروش نمی‌کنید بلکه این نیروی کار در این واحد اقتصادی که ما به آن می‌گوییم شرکت تعاونی عضویت هم دارند یعنی شریک در سهام است و شریک در سرمایه است و به هر میزان که کار می‌کند دستمزد دریافت می‌کند و به هر میزان که سود سرمایه و عواید سرمایه افزایش پیدا می‌کند از سود سرمایه هم برخوردار هست. از طرفی نظارت با توجه به ساز و کاری که در بخش تعاون هست و بازرسینی انتخاب می‌شوند در کنار هیات مدیره، در عین حال مجمع عمومی و مجامع فوق العاده با حضور همه اعضا تشکیل می‌شود امکان نظارت بر عملکرد تعاونی توسط بازرسی که از خود مردم و خود اعضاء انتخاب می‌شود و تک تک اعضا در مجمع مهیاست. اما در سایر شرکت‌ها این طور نیست، ممکن است یک تعداد از افراد در قالب بخش خصوصی باشند که البته آن هم مردمی سازی است و به جای خودش محترم است منتها تفاوت‌هایی با بخش تعاونی دارد. شرکتی را تاسیس می‌کنند، سرمایه شان را آنجا در آن شرکت می‌آورند، عواید سرمایه فقط مختص به این افراد است، کارگر‌ها به ازای کار دستمزد می‌گیرند در مدیریت واحد تولیدی و یا در سود سهام و سرمایه شراکتی ندارند امکان نظارت و دخالت به معنای مدیریت سرمایه را هم ندارند، چون صرفا نیروی کار هستند، اما در یک شرکت تعاونی عضو تعاونی که نیروی کار هم هست امکان اعلام نظر، مدیریت، کمک به راهبری، اشتراک نظر و اشتراک در عقل‌ها در ارتباط با راهبری آن واحد اقتصادی تعاونی وجود دارد. 
سوال: با همه این خوبی‌هایی که شما دارید ذکر می‌کنید، چرا بخش تعاون در ایران آنچنان نمی‌گیرد؟ 
ویس کرمی: من با این گفته حضرتعالی که تعاون در ایران نمی‌گیرد، خیلی موافق نیستم؛ دلیل هم برای این که خیلی موافق نیستم دارم. 
سوال: ببخشید شاید من قضاوت کردم، حداقل این طور بگوییم که چرا سهم تعاون به آن چیزی که در سند چشم انداز تعیین شده بود و در سیاست‌های کلی نظام بود، هنوز فاصله زیادی دارد؟ 
ویس کرمی: ما امروز در سطح کشور حدود ۱۰۴ هزار تعاونی فعال داریم که این ۱۰۴ هزار تعاونی فعال بالغ بر دو میلیون و ۵۰۰ هزار نفر عضو دارند و حدود دو میلیون فرصت شغلی در کشور ایجاد کردند و این از نقاط قوت تعاونی‌ها است و در کنار این ۳۳۰ همت سرمایه‌های مردمی در این تعاونی‌ها ساماندهی شده و در حوزه اقتصادی در حال گردش و در حال چرخش است و خوب است که من اینجا عرض بکنم که گستره بخش تعاون به اندازه گستره کل اقتصاد است یعنی تعاونی‌های ما در حوزه صنعت، در حوزه خدمات، در حوزه کشاورزی، در صنایع کوچک، در کسب و کار‌های کوچک، متوسط، در کسب و کار‌های بزرگ، در حوزه صادرات، در حوزه واردات، در تولید داخل در حال تلاش هستند و سهم خودشان را ادا می‌کنند و یکی از کشور‌هایی هستیم که در سطح دنیا اتفاقا تعداد تعاونی هایمان بسیار بالا است و در سطح چند کشور اول از نظر تعداد تعاونی‌ها هستیم، اما آیا این کافی است؟ قطعا کافی نیست؛ این ما را به آن سهمی که می‌رسیدیم رسانده؟ احتمالا نرسانده است؛ نیاز به تلاش بیشتر داریم، حتما نیاز به تلاش بیشتر داریم و باید عمق بخشی بکنیم به این فعالیت‌ها، قطعا باید به این سمت و سو حرکت بکنیم، منتها یک نکته‌ای را هم من باید عرض بکنم، آنچه که من امروز احساس می‌کنم از حوزه تعاون، این است که اتفاقا مردم به حضور در بخش تعاون و مشارکت اقتصادی در این حوزه علاقه مند هستند و این علاقه مندی را من احساس می‌کنم بعنوان متولی این بخش که جنابعالی هم اشاره کردید، بعنوان متولی تخصصی این بخش ذیل وزارت متبوع خودمان، اما آیا ما بستر‌هایی که در این حوزه ایجاد کردیم کفایت می‌کند؟ یا این بستر‌ها از کارایی لازم و منطبق با نیاز روز برخوردار هستند این جای بحث دارد یعنی حتما ما در نظام حکمرانی تعاون نیاز به تحول داریم در روش‌ها، در شیوه‌ها، در ساختار‌ها، در اصلاح قوانین و مقررات که این مسیر را هم آغاز کردیم و داریم در پیش می‌گیریم، اما در مجموع به نظر بنده استقبال مردم خوب است و ما توفیقات بسیار خوبی را در حوزه تعاون در بعضی از بخش‌های اقتصاد در کشور داریم که اگر فرصت حاصل شد، در خلال بحث من به بخشی از آنها می‌پردازم در حوزه صنعت، در حوزه کشاورزی .
سوال: خوب است، همین جا شما مثال بزنید از موفق‌ترین نمونه‌های تعاونی در کشور، مثلا ما وقتی درباره بخش خصوصی، درباره بخش دولتی صحبت میکنیم، برای هر کدام می‌توانیم مثال‌هایی بزنیم از نمونه‌هایی که مردم می‌شناسند، خیلی بزرگ است، خوب یا بد اداره شدن آن موضوع بعدی است، اما حداقل بعنوان نمونه‌های بزرگ فرض کنید خودروساز است یا شرکت دیگری است، صنعتی است، بخش‌های اقتصادی بزرگ است، مثلا بانک‌ها هستند، ولی درباره تعاون چه مثالی می‌توانید بزنید بگویید این نمونه یک تعاونی است که الان در ایران. 
ویس کرمی: شاید یکی از ایراداتی که به ما وارد است این موضوعات را به مردم نگفتیم و اطلاع رسانی لازم را نکردیم؛ به نظرم می‌آید که برنامه هم اجازه ذکر نام واحد‌ها را ندهد، لذا من به بیان بخشی از این فعالیت‌ها در این مجال کوتاه می‌پردازم. در بخش‌های مختلفی حوزه تعاون در کشور فعال است، در حوزه درمان، از پیشرفته‌ترین مراکز درمانی خاورمیانه ما در قالب تعاون در سطح کشور و در همین استان تهران در سایر نقاط کشور بخش‌هایی را داریم که دارند به ایفای خدمات درمانی به مردم می‌پردازند.
سوال: اشکال دارد اسم ببرید؟ 
ویس کرمی: به من گفتند نام نبرید اگر شما مجوز می‌دهید، همکاران شما گفتند نام نبرید، اگر شما اجازه بفرمایید من مانعی ندارم از این که بخشی از آن را نام ببرم، ولی اگر من نام ببرم در مورد همین حوزه درمانی، قطعا بخش قابل توجهی از مردم شاید با این نام‌ها آشنا باشند. همین هفته گذشته من از یک واحد تولیدی تعاونی در بخش صنعت بازدید کردم و مذاکراتی با این دوستان و جلساتی را داشتیم که تنها تولید کننده فنر خودرو‌های سبک و سنگین کشور بود و بخشی از نیاز کشور را در سطح قابل توجهی تامین کرده است. 
سوال: تنها؟ 
ویس کرمی: بله 
سوال: این جا را من مجوز می‌دهم اسم ببرید، چون تبلیغی نیست وقتی رقیبی ندارد در داخل.
ویس کرمی: شرکت هرمس؛ شهرک صنعتی چهاردانگه که به این فعالیت مشغول است و دارد امر تولید را ساماندهی می‌کند و به بخش توسعه هم نگاه دارد و ما هم انشاالله در حوزه توسعه کمک می‌کنیم. 
در بخش حمل و نقل جاده‌ای، سالیانه یک میلیارد مسافر در سطح جاده‌های کشور جابجا می‌شود و این مسافرین به مقصدشان می‌رسند ۷۰ درصد ظرفیت حمل و نقل جاده‌ای کشور در اختیار بخش تعاون است، در حوزه صید و صیادی تقریبا ... 
سوال: همه این‌هایی که می‌گویند تعاونی مثلا چند، تعاونی چند، این‌ها واقعا تعاونی هستند؟ 
ویس کرمی: بله این‌ها همه تعاونی هستند. 
سوال: چه شده که این جا تعاونی‌ها سهم بیشتری دارند ولی در بعضی بخش‌های دیگر این طور نیستند؟ 
ویس کرمی: ممکن است در این حوزه در یک مقطعی دولت، یک ایرادی که در ارتباط با حاکمیت پیرامون بخش تعاونی هست، گاهی اوقات در دولت‌ها در طول دوران گذشته نگاه مقطعی به تعاون شده، یعنی یک نیازی در کشور شناسایی شده، سریع تعاون وارد شده، نیاز را کمک کرده، حل کرده و بعد کم کم به حاشیه رفته است، مثلا شما در ارتباط با تعاونی‌های مصرف، در دوران دفاع مقدس وقتی که بررسی می‌کنید بخش عمده‌ای از شبکه توزیع کالا برای مصرف کنندگان در سطح کشور در اختیار تعاونی‌های مصرف بود و این نقش را هم به خوبی ایفا کردند الحمدالله، همین امروز هم ما چیزی حدود ۶ هزار تعاونی مصرف در این شبکه توزیع در سطح کشور داریم که شبکه توزیع قابل توجهی است. اما معتقدیم که این کارایی باید به روز بشود، این مدل باید به روز بشود که همانطوری که در آن ایام مردم اقبال می‌کردند، حضور پیدا می‌کردند در این نظام توزیع کالایشان را به موقع، سریع، ارزان و با کیفیت دریافت می‌کردند آن اتفاق دوباره باید تکرار بشود و البته این مسئله هم باید به روزرسانی بشود. در حوزه کشاورزی بخش قابل توجهی از تولیداتی که در سطح کشور در حال انجام است در حوزه تعاون دارد تولید می‌شود، چه تعاونی‌هایی که در ذیل وزارت تعاون هستند و مجوزشان از این وزارتخانه صادر می‌شود، چه در ذیل تعاون روستایی در کشور و مثال‌های زیادی در این زمینه داریم منتها این که من عرض بکنم این‌ها کافی است و ما را به آن نقطه مطلوب رسانده قطعا کافی نیست و قطعا با نقطه مطلوب هم فاصله داریم و باید تلاش کنیم که انشاالله بهبود ببخشیم. 
سوال: در مورد این سوال من، شما بعنوان مسئول مستقیم ممکن است طبیعتا جواب تان مثبت باشد، بعضی کارشناسان می‌گویند که وقتی درباره جهش تولید با مشارکت مردم صحبت می‌کنیم، شاید بیشترین ظرفیت در این زمینه برای بخش تعاون باشد، شما هم حتما چنین عقیده‌ای دارید درست است؟ 
ویس کرمی: بله من کاملا با این نظر موافق هستم و این نظر را هم در باب تئوری و هم در باب عملی و اجرایی قبول دارم و معتقد هستم که بستر تعاون بستر مطلوب و مناسبی است برای حضور گسترده مردم. 
سوال: حالا فقط درباره حضور صحبت نمی‌کنیم، درباره افزایش هم صحبت نمی‌کنیم داریم درباره جهش تولید صحبت می‌کنیم، شما چه برنامه کوتاه مدت و میان مدتی دارید که از ظرفیت بخش تعاون که به گفته خود شما هم بیشترین ظرفیت را دارد برای این قصه، استفاده بکنید؟ 
ویس کرمی: نکته اول در مورد رویکرد ما پیرامون توسعه بخش تعاون این است که من معتقدم رویکرد ما در توسعه بخش تعاون از توسعه خطی و توسعه کمی باید به یک توسعه سه وجهی تغییر پیدا بکند، همانطور که عرض کردم ما امروز در سطح کشور بالغ بر ۱۰۴ هزار تعاونی فعال داریم که در سطح دنیا از اولین کشور‌هایی هستیم که از نظر تعداد تعاونی شرایط مطلوبی را دارد، اما به نظرم می‌رسد و با همکارانم روی این مطلب کار کردیم و برنامه‌هایی را هم تدوین کردیم، بخشی از آن را هم در حال تدوین هستیم که این رویکرد توسعه‌ای باید به یک رویکرد توسعه سه وجهی تغییر پیدا بکند که یکی از وجوه آن توسعه کمی تعاونی‌ها است یعنی بالاخره یک جایی مردم نیاز دارند در یک بستری فعالیت بکنند به نام تعاون، ما زمینه را فراهم بکنیم و مجوز‌ها را برای آنها صادر بکنیم که در بستر تعاون به ادامه فعالیت بپردازند، اما نکات مهم تری پیرامون این مسئله هست، یکی گسترش اجتماعی است یعنی وجه دوم گسترش اجتماعی است و وجه سوم عمق بخشی است، یعنی ما باید عمق اقتصادی تعاونی‌ها را هم توسعه ببخشیم؛ در گسترش اجتماعی ما هدفمان این است که در واقع اقشار و آحاد ملت را در حوزه‌های مختلف در باب مسائلی که دارند و مشکلاتی که کشور دارد ساماندهی بکنیم در قالب تعاونی و بخشی از مسائل و موضوعات را با شناخت مسئله به مردم واگذار بکنیم و در وجه دوم گسترش اجتماعی تنوع بخشی به فعالیت‌ها است، در حوزه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی؛ به نظر من هر جایی که مسئله‌ای پیرامون اقتصاد در کشور وجود داشته باشد و یا فعالیتی امکان انجام داشته باشد، تعاون یک بستری است که می‌تواند آن فعالیت را به سرانجام برساند، بخشی از این‌ها ممکن است از دید ما یا مغفول مانده باشند و یا کمتر به آنها توجه کرده باشیم، در کسب و کار‌های نو .
سوال: این ما یعنی چه کسانی؟ 
ویس کرمی: من متولی که باید این بستر را آماده بکنم و به مردم بدهم. 
سوال: نه، این که می‌گویید الان تواضع است یا منظورتان خودتان نیستید می‌خواهید بگویید کل دولت، حاکمیت در این زمینه غفلت کردند. 
ویس کرمی: من به دور از این که بخواهم تواضع به خرج بدهم یا این که. بالاخره من بعنوان کارگزار، بعنوان دولت وظیفه دارم که بستر را فراهم بکنم.
سوال: نه، می‌گویید مغفول واقع شده که، می‌خواهم بگویم واقعا شما غفلت داشتید 
ویس کرمی: به نظر من داشتیم، دولت‌های مختلفی در این زمینه در سال‌های گذشته مسئولیت داشتند، یکی از مسائلی که کشور ما دارد موضوع اشتغال فارغ التحصیلان است، همواره مورد تاکید و توجه رهبر انقلاب هم قرار گرفته که به حل این مسئله کمک بکنیم، جوان فارغ التحصیل دانشگاه رفته‌ای که تحصیلات هم دارد، طبیعتا ما آن را در یک بستر سنتی نمی‌توانیم برای مسئله اشتغال ساماندهی بکنیم باید یک مدلی مبتنی بر روز مبتنی بر دانش او در قالب دانش بنیان، در قالب فعالیت‌های مبتنی بر علم، فناوری، تخصصی حوزه تحصیلات او فراهم بکنیم و این بستر‌ها را معرفی بکنیم و ارائه بدهیم، البته کار شده نمی‌گویم نشده، ولی تنوع بخشی به این فعالیت‌ها نشده است، لذا یکی از موضوعاتی که ما مدنظر داریم تنوع بخشی به فعالیت‌ها و حوزه‌هایی است که تعاونی می‌تواند حضور داشته باشد، بنابر شرایط روز و بنابر خواست و نیاز جامعه ما ببینیم که نیاز جوان ما چیست و همان نیاز را انشاالله بتوانیم ساماندهی بکنیم و پاسخگو باشیم. 
مسئله دوم موضوع عمق اقتصادی تعاونی‌ها است، یعنی ما یک کم باید پیرامون تعاونی‌ها نگاه مان را در حوزه اقتصاد تقویت بکنیم، بالاخره تعاون یک بستر اجتماعی است که فعالیت اقتصادی باید انجام بدهد، لذا باید به مسئله بهره وری و ارتقاء بهره وری در آن توجه کرد، باید به شاخص‌های کارآفرینانه در حوزه تعاون توجه ویژه کرد، باید به مسئله ریسک پذیری و کاهش ریسک در حوزه تعاون و امثال این شاخص‌ها توجه کرد که این مدل سه وجهی عمق اقتصادی بیشتر و گسترش اجتماعی بیشتری به آن توسعه کمی ببخشد و انشاالله زمینه رشد و افزایش سهم بخش تعاون را در کشور به دنبال داشته باشد، البته برای این موضوع  طرح های مختلفی را در نظر گرفتیم که هم همراهی بخش‌های مختلفی را در دولت نیاز دارد و هم همراهی خود مردم را نیاز دارد و به نظر ما با توضیحاتی که با اعتقاد به آنها این‌ها را عرض کردم واقعا تعاون ظرفیت حل بخشی از مسائل کشور را، بخش قابل توجهی از مسائل کشور را دارد و اتفاقا همان جایی است که می‌تواند یکی از بهترین بستر‌های مشارکت مردم و مردمی سازی اقتصاد باشد. 
سوال: ما الان از ۲۵ درصدی که تعیین شده بود بعنوان یک چشم انداز که سهم تعاونی‌ها از اقتصاد کشور ۲۵ درصد بشود، فاصله زیادی داریم شاید هنوز یک سوم این ۲۵ درصد محقق شده است؛ شما زمان بندی دارید برای این که بگویید چه زمانی به آن ۲۵ درصد خواهیم رسید؟ از آن زمانی که تعیین شده گذشته است و محقق نشده است، حالا می‌توانید بگویید که اگر ما چطور کار کنیم احتمالا چند سال دیگر به این نقطه خواهیم رسید؟ 
ویس کرمی: در این حوزه یک مسئله اساسی داریم که سهم بخش تعاون در اقتصاد در سال‌های گذشته مورد محاسبه قرار نگرفته و همین که این سهم مورد محاسبه قرار نگرفته امروز ما از یک ارزیابی دقیق در این زمینه برخوردار نیستیم که آیا از آن سهمی که در نظر گرفته‌اند سی درصدش محقق شد؟ صد درصد محقق شد؟ پنج درصدش محقق شد؟ به نظر من ما اینجا با قوت نمی‌توانیم عددی را اعلام کنیم که ما چند درصد از آن را تونستیم محقق بکنیم یا نه.
سوال: اینقدر یعنی اصلاً هیچی نمی‌دانید؟
ویس کرمی: نه اجازه بفرمایید به همین منظور ما امسال وارد شدیم و با مرکز آمار ایران مذاکراتی کردیم مرکز آمار ایران هم در واقع همراهی کرده‌اند و در روز‌های آتی ان‌شاءالله قراردادی را منعقد خواهیم کرد برای اینکه سهم بخش تعاون در اقتصاد در تولید نا خالص ملی همین امسال ان‌شاءالله مورد محاسبه قرار بگیرد و در سال‌های آتی هم این موضوع در فیلد آماری در واقع مرکز آمار ایران باشد و ان‌شاءالله این محاسبه مبنای برنامه ریزی‌های دقیق تری باشد، ببینید آخرین آماری که در این حوزه اعلام می‌کنند مربوط می‌شود به سال هشتاد و نه که یک محاسبه سر انگشتی در سال هشتاد و نه انجام‌گرفته یک عددی را حدود چهار درصد اعلام کرده‌اند و بعد از آن در مقدمه قانون برنامه ششم بر اساس برآورد‌هایی که روی همان عدد قبلی صورت پذیرفته شش درصد را عنوان کردند که البته به عقیده بنده اینها بالاخره امروز قابل استناد نیست از سال هشتاد و نه تا به امروز بالاخره شرایط فرق کرده توسعه بیشتر شده تعداد تعاونی‌ها افزایش پیدا کرده و باید مورد محاسبه قرار بگیرد که ما ان‌شاءالله تعالی بتوانیم به یک عدد مطلوب و پایه و درست حسابی برسیم در عین حال سال گذشته سند توسعه بخش تعاون توسط آقای رئیس‌جمهور ابلاغ شد و این سند ظرفیت‌های بسیار خوبی را برای بخش تعاون در اختیار قرار داده که حالا هم ارکان دولت هم اتاق‌های تعاون و اتاق بازرگانی همه متولیان بخش، وزارتخانه‌های متعدد، بانک مرکزی تکالیفی دارند که در طی یک برنامه‌ای که حالا این سند یک برنامه ده ساله است بخش تعاون را ارتقا ببخشد و حداقل سهمی که برای او در نظر گرفته شد یعنی بیست و پنج درصد از اقتصاد ملی ان‌شاءالله تعالی برساند و در همین راستا برنامه‌هایی را ما پیش‌بینی کردیم و هم در کوتاه مدت و هم در بلند مدت یکی از اقداماتی را که ظرف چند ماه آینده به پایان می‌رسانیم و به دستگاه‌ها ابلاغ خواهیم کرد تدوین برنامه عملیاتی سند توسعه بخش تعاون هست که بالاخره در این سند بالغ بر سی چهل حکم وارد شده که برای دستگاه‌های مختلف، برای بانک‌های عامل، برای حوزه‌های دولت خارج از دولت تکالیفی را مشخص کرده خوب این تکالیف باید به ریز و در قالب یک برنامه مدون شود و در هر سال در هر جغرافیا در برش استان مشخص بکند که ما باید به کجا برسیم و هر دستگاهی تکلیف و وظیفه‌اش چیست که امکان مطالبه‌گری آن وجود داشته باشد و بالاخره ارزیابی و سنجش بکنیم که این مسئله کجاست که ان‌شاءالله امیدوار هستیم با تمرکزی که روی این مسئله اخیراً انجام دادیم ظرف این سه ماهه ابتدای سال یعنی تا پایان سه ماهه ابتدای سال ما این برنامه عملیاتی را ابلاغ کنیم و ان‌شاءالله دنبال بکنیم و جلو ببریم در کنار سیاست‌های اصلاحی که عرض کردم و مسئله سند توسعه بخش تعاون  طرح هایی را هم تعریف کردیم که این طرحها زمینه مشارکت مردم و جمع آوری بالاخره منابع خرد آنها را در واقع رشد خواهد داد منابع بانکی را پیش بینی کرده‌ایم برای همین امسال در کوتاه مدت که ان‌شاءالله اینها اگر محقق بشود به نظرم می‌آید اقدامات خوب و جهشی را در سال جاری به دنبال خواهد داشت و هم قابلیت سنجش دارد و هم قابلیت پیگیری و اجرا ان‌شاءالله.
سوال: بسیار خوب حالا این در قدم اول همین برنامه جامع را از شما پیگیری خواهیم کرد،  ولی هر چه قدر که شما باز موارد عینی را بگویید که اینها قابل پیگیری باشد هم به خودتان و هم به ما و هم به مردم کمک کردید؟
ویس کرمی: بله ببینید یکی از مسائلی که خیلی مهم است در حوزه فعالیت‌های کسب و کاری مردم تامین منابع مالی است خوب طبیعتاً یک بخشی از این منابع مالی توسط خود کسانی که می‌خواهند فعالیت را آغاز کنند تامین بشود بخشیش توسط دولت و حاکمیت است که در قالب بخش عمده آن در قالب منابع تسهیلاتی بانکی قابلیت اجرا پیدا خواهد کرد در ما منابع بودجه‌ای قانون بودجه هزار و چهارصد و دو، سی و یک همت سهم دولت است که این سی و یک همت دو برابر اون را بانک‌های کشور باید بیاورند در حدود نود و سه همت می‌شود از این نود و سه همت که تسهیلات ارزان قیمتی هم هست احتمالاً برابر با حکم سند توسعه اشتغال بیست و پنج درصد از این منابع باید حتماً در بخش تعاون یعنی چیزی حدود بیست و چهار همت این باید در بخش تعاون توسط بانک‌ها و توسط دستگاه‌های اجرایی راهبری بشود توسط بانک‌ها پرداخت شود که این مسئله همت بانک محترم مرکزی را و در واقع سازمان برنامه را می‌خواهد معاون محترم اول رئیس جمهور هم در این زمینه تاکیداتی داشته‌اند و این حکم توسط آقای رئیس‌جمهور ابلاغ شد و ما هم به دنبال این هستیم که ان‌شاءالله دستگاه‌ها و رصد خواهیم کرد پیگیری خواهیم کرد گزارش گیری خواهیم کرد که دستگاه‌ها و بانک‌ها انشا الله تعالی به این مسئله مهم توجه بکنند و این بیست و پنج درصد محقق بشود.

سوال: خوب اینها پیگیری می‌خواهد و اعلام کردند هم می‌خواهد یعنی یک گزارش دهی می‌خواهد این گزارش دهی را احتمالاً شما باید انجام بدهید دقیقاً بگویید چه قدر تکالیفشان عمل کرده‌اند؟
ویس کرمی: ما داریم اینها را احصا می‌کنیم اقداماتی که باید امسال انجام شود بخش زیادی اش البته احصا شده بخشیش نیاز دستگاه به دستگاه، بانک به بانک احصا حساب شود و ابلاغ بشود که داریم اینکا را نهایی می‌کنیم برای رصد و گزارش‌گیری و پیگیری آنها.
سوال: آن بخشیش که الان احصا شده قابل اعلام هست چیزی؟
ویس کرمی: ببینید مثلاً ما در ارتباط با منابع بانکی خدمت جناب شما عرض کردم یکی منابع تبصره‌ای قانون بودجه هزار و چهارصد و دو است که عدد مشخص است بانک مرکزی ان‌شاءالله و وزارت اقتصاد برش استانی و برش بانکی را باید اعلام بکنند و برش دستگاهی را هنوز این اعلام نشده به محض اعلام سهم دستگاه مشخص می‌شود و بر اساس آن سهم ما در واقع مطالبه گری را آغاز خواهیم کرد در کنار این بانک توسعه تعاون به عنوان بانک توسعه‌ای بخش تعاون که یک بانک دولتی هم هست تکالیفی در این زمینه دارای به عنوان ابزار مالی در واقع بخش تعاون دیده شده و با همکاری عزیزان ما در بانک توسعه تعاون بالغ بر چهل و پنج همت منابع تسهیلاتی را برای بخش تعاون در نظر گرفتیم که امسال انشاءالله تعالی این منابع به تعاونی‌ها پرداخت بشود یعنی بالغ بر یعنی حدود هفتاد درصد از کل منابع بانک توسعه تعاون باید ان‌شاءالله به بخش تعاون پرداخت شود عددی که عرض کردم نزدیک به همین عدد هست خارج از این حوزه میزان شش همت منابع در واقع اعتباری را از محل خط اعتباری بانک توسعه تعاون در نظر گرفتیم که اینجا این منابع، منابع یارانه‌ای خواهند بود و عزیزان ما در سازمان برنامه هم مذاکراتی داشتیم که یارانه این تسهیلات انشاءالله تعالی کمک بکنند و تامین شود و بتوانیم منابع ارزان قیمت‌ترین را نسبت به نرخ متعارف بانکی در اختیار بخش تعاون قرار بدهیم این عدد فقط نسبت به سال گذشته حداقل صد درصد رشد داشته و نسبت به ادوار گذشته که سال‌هاست دیگر خبری از این خط اعتباری نبود در بعضی دولت‌ها به این مسئله توجه نشده و اقدام خوبی است در این حوزه که انشاءالله تعالی این را هم مد نظر داریم در بخش منابع تسهیلاتی که خدمتتان عرض کردم.
سوال: درباره مجوز‌های تعاونی‌ها چه کردید آیا الان تماماً دارد از طریق درگاه مجوع‌ها اتفاق می‌افتد یا به‌صورت کاغذی و حضوری هم هنوز انجام می‌شود؟
ویس کرمی: خیر ما در حوزه تعاون یک سامانه جامع هوشمند بخش تعاون را داریم که تشکیل تعاونی‌ها در بستر این سامانه اتفاق می‌افتد که متصل به درگاه سامانه ملی مجوز‌ها هم است و عزیزانی که تمایل دارند تعاونی تشکیل بدهند در بستر این سامانه درخواستشان را ارائه می‌دهند اعضایشان را وارد می‌کنند در لیست در سامانه که در ادامه فعالیت اعضا قابل رصد باشد مجامع قابل رصد باشد فعالیت‌های قابل رصد باشد و در این بستر بتوانیم بخش تعاونی را و درواقع فعالیت‌های تعاونی را بهتر مورد رصد قرار دادیم لذا این کار در بستر الکترونیک در حال انجام است البته به منظور این که ما این را سرعت ببخشیم و بوروکراسی را کاهش بدهیم دوتا برنامه را داریم پیگیری می‌کنیم یکی برمی‌گردد در واقع پایش و تکامل همین سامانه‌ای که خدمت شما عرض کردیم و گروهی را مستقر کردیم در مجموعه و مستمراً با استان‌ها، با فعالین بخش با تعاونی‌ها در حال رفت و برگشت و مذاکره و پیگیری و رصد مسائل و مشکلات هستند که ان شاءالله تعالی امسال و در سریع‌ترین زمان ممکن بخش زیادی از این بانک‌ها را حذف کنیم از این روند‌ها غیر در واقع مطلوب را حذف کنیم و مدت زمان نتشکیل تعاونی‌ها کاهش ببخشیم، بخشیش هم برمی‌گردد به مضایق قانونی که باز در این زمینه هم تیمی را استقرار دادیم در حوزه اصلاح قوانین مربوط به مقررات و آیین نامه‌های مربوط به تشکیل تعاونی‌های که هرجایی فرایندی زاید و مانع منجر به تطویل در صدور مجوز‌های می‌شود این فرایند‌ها حذف شود ان‌شاءالله دنبال هستیم که به نتیجه برسیم و نتیجه‌اش را خدمت مردم عزیزمان گزارش بدهیم و این تسهیل اتفاق بیفتد.
سوال: الان چه قدر است این بازه مجوز گرفتن؟
ویس کرمی: ببینید مجوز به طور معمول و متوسط بین دو نیم تا سه ماه طول می‌کشد، چون یک فرایند حقوقی دارد، اعضا باید یک سری فرایند‌های حقوقی را طی بکنند منتها به نظر ما این بازه باید کوتاه‌تر بشود البته، اما این عددی را که عرض کردیم خدمت شما عدد متوسط است ممکن است کمتر از این ممکن است بیشتر از این چند ماه مثلاً طول بکشد بسته به نوع تعاونی که حتماً ضرورت دارد این مدت زمان کاهش پیدا بکند.
سوال: باید برسد به چه قدر؟ تکلیف قانونی دارید؟
ویس کرمی: ببینید تکلیف قانونی در این زمینه نداریم. رای مجوز شرکت‌ها متفاوت است با فعالیت‌های خصوصی مثلاً ما در حوزه مشاغل خانگی که اتفاقاً متولی‌اش هم وزارت متبوع بنده است مجوز فعالیت را آنی به صورت فوری صادر می‌کنیم ولی در ارتباط با شرکت‌های حقوقی که چه در بخش تعاون چه در خارج از بخش تعاون دارد تشکیل می‌شود بالاخره یک فرایند‌هایی را قانون پیش بینی کرده که اگر این فرایند‌ها مورد توجه قرار نگیرد فرآیند تشکیل زیر سؤال می‌رود و بعد‌ها مسائل و مشکلات حقوقی به وجود می‌آید و من به نظرم می‌آید ما اگر برسیم به زمانی که تعاونی را در سطح کشور در طول یک هفته در طول ده روز تشکیل بدهیم کار بسیار مطلوبی را انجام دادیم البته ما مطالعاتی را در این زمینه دادیم دوستان در حوزه بین‌المللی انجام دادند و در دنیا هم تقریباً همین است یعنی این فرآیند تشکیل با تطویلی همراه هست حالا یک جا مثلاً یک ماه، یک پانزده روز یک جا عدد بیشتری یک جا عدد کمتری.
سوال: شما هدفتان این است که به ده روز برسد؟
ویس کرمی: مطلب ما ان‌شاءالله تلاش کنیم به این عدد برسیم این نیاز به اصلاح قوانین دارد.
سوال: این که دارید صحبت می‌کنید حداقل می‌شود دو سال دیگر؟
ویس کرمی: خیر دو سال نمی‌شود حتماً نیاز به ارائه لایحه از سمت دولت دارد امسال به نظرم بستر مناسبی با دستوری که مقام معظم رهبری پیرامون مشارکت مردم دادند بستر مناسبی حاکم هست هم در دولت و هم در مجلس و من امیدوار هستم که امسال ما به این خروجی برسیم ان‌شاءالله.
سوال: یک تعاونی را حداقل چند نفر می‌توانند راه بیندازند؟
ویس کرمی: تعاونی را امروز در کشور حداقل هفت نفر اگر کنار هم جمع شدند و متشکل شده‌اند در یک تعاونی امکان تشکیل داره و البته این حداقل سقف تشکیل هست و حداکثری برای آن نیست و به هر تعداد افراد جامعه تمایل داشته باشند در کنار هم قرار بگیرند می‌توانند به تشکیل آن اقدام کنند.
سوال: بزرگ‌ترین تعاونی ما چند عضو دارد؟حدوداً می‌دانید؟
ویس کرمی: ما تعاونی‌ها بزرگی را داریم در سطح کشور با هشت هزار عضو با ده هزار عضو با اعداد تقریباً همین حدود کمتر و بیشتر که بالاخره اعضایشان گستره اجتماعی وسیعی دارند ولی من معتقدم یکی از برنامه‌هایی که امسال مد نظر داریم توسعه تعاونی در بستر سکو‌ها است و اگر ان‌شاءالله تعالی بتوانیم این بستر را مستقر بکنیم قطعاً عدد عضویت تعاونی‌ها به به شدت قابل افزایش است.
سوال: تمرکزی روی این تعاونی‌ها خرد دارید آیا؟
ویس کرمی: بله.
سوال: یا اصن بهش معتقد هستید که تعاونی‌های خرد باید توسعه پیدا کند آن‌ها زودتر می‌تواند تشکیل بشود زودتر می‌تواند آثارش را نشان بدهد تو اقتصاد یا نه؟
ویس کرمی: بخش تعاون یک حوزه‌ای است که هم به کسب و کار‌های خرد میپردازد و هم کسب‌وکار‌های متوسط و بزرگ اتفاقاً بستر تشکیل بهترین بستر برای تشکیل کسب و کار‌های خرد بستر تعاونی است چرا؟ چون شما در کسب و کار‌های خرد سرمایه‌های کوچک را باید جمع آوری بکنید اغلب افرادی که سرمایه‌های کلان را در دست ندارند در واقع تو این حوزه ورود پیدا می‌کنند خوب بستر تعاونی جایی است که امکان گردآوری سرمایه‌های خرد و کفایت سرمایه برای انجام فعالیت اقتصادی را دارد لذا این به طور جدی و اساس در کانون توجه بخش تعاون بوده و امروز هم هست، اما نکته‌ای را ما باید اینجا بهش دقت بکنیم و در واقع دنبال بکنیم و اون هم ایجاد زنجیره‌های ارزش برای کسب و کار‌های خرد است کسب و کار‌های خرد به لحاظ اینکه بالاخره و کسب و کار کوچکی هستند حجم تولید شان ممکن است کم باشد و گستره تولیدشان طبیعتاً در حوزه بازار ممکن است با مشکلاتی مواجه باشند در حوزه هزینه تمام‌شده، تامین مواد اولیه با نرخ مطلوب و مناسب، ایجاد زنجیره‌های ارزش در این تعاونی‌ها تعاونی‌ها خورد حتماً هم هزینه تامین مواد اولیه را کاهش خواهد داد و هم این حلقه‌ها را به هم اتصال خواهد کرد و هم ورود اون‌ها را به بازار تامین و تضمین خواهد کرد و نتیجتاً پایداری این مشاغل را هم افزایش خواهد داشت.
سوال: شبیه چیزی که بعضی‌ها در بخش صادرات پیشنهاد می‌کنند برای اینکه ما بتوانیم ما تولیدکننده‌ها فرضا بتوانیم بازار‌هایی پیدا کنیم در خارج از کشور، بازاریابی در خارج از کشور کار تخصصی است کار پرهزینه‌ای است ولی ما تولید کننده‌های خوبی هم زیاد داریم که کالایی که تولید می‌کنند محصولی که تولید می‌کنند واقعاً قابلیت رقابت با نمونه‌های خارجی و عرضه به بازار‌های بین المللی را دارد بعضی می‌گویند که باید تعاونی‌هایی شکل بگیرد بین تولیدکنندگان کالاها، کالا‌هایی که مقصد خارجی دارند که اینها بتوانند کم‌هزینه‌تر و فنی‌تر و تخصصی‌تر برایش بازاریابی کنند؟
ویس کرمی: بله این در بخش تعاون با این مدلی که شما می‌فرمایید شکل گرفته و ما تعاونی‌های خدمات صادرات را تشکیل دادیم بالاخره همون طوری که عرض کردم تعاونی‌های خرد شاید امکان حضور در بازار‌های بین‌المللی، بازاریابی و فعالیت‌های این‌چنینی ندارند، اما این تعاونی‌های خدمات بین المللی با شناختی که از بازار بین‌الملل دارند و شناختی که از ظرفیت تعاونی‌های تولیدی این حلقه واسط را با مسئله صادرات ایجاد می‌کنند و این این تعاونی‌ها را و محصول این تعاونی‌ها را که هدف صادراتی هم دارند به کشور‌های هدفشان صادر می‌کنند و این خدمات را انجام می‌دهد.
سوال: یک کم آموزشی‌تر درباره اینکه یک تعاونی اگر ما بخواهیم تشکیل بدهیم شما من شهروند را متقاعد کنید که به نفعت است نسبت به بعضی انواع دیگر کار مثل شرکت‌های دیگری که حالا خیلی‌ها می‌روند سراغ آن نمونه مزیت‌هایی دارد و مسیرش چی هست من باید چی کار کنم کار کنم که بروم دنبال این کار را به صورت تعاونی تشکیل بدهم؟
ویس کرمی: من به بخشی از اینها در ابتدای عرایضم اشاراتی داشتم  اشارات دیگری هم اینجا عرض می‌کنم خدمت شما و بینندگان محترم اول این که ما معتقدیم که هرگونه فعالیت اقتصادی در بستر تعاونی قابل انجام است و عرضم به حضور شما به خصوص برای کسانی که سرمایه آنها کفایت لازم را برای سرمایه‌گذاری ندارد و افرادی در کنار هم می‌توانند سرمایه‌های خردشان را تجمیع بکنند به اشتراک بگذارند فکرشان را هم به اشتراک بگذارند و یک سرمایه‌گذاری بکنند و با یک کار جمعی جلو بروند و البته عواید مطلوب‌تری هم به دست بیاورند، بالاخره خرد جمعی نسبت به خرد فردی این را هر عقل سلیمی می‌پذیرد که موفقیت‌های بیشتری برخوردارند.
سوال: چرا شرکت نه؟ چرا شرکت نه ببینید  نمی‌خواهیم بگوییم که این بد هست شما می‌خواهید بگویید که این مزیتی دارد که اون ندارد؟

ویس کرمی:بله دقیقاً ما نمی‌خواهیم بگوییم که آن بد است، مطلقاً بخش تعاونی در واقع رقیب بخش خصوصی نیست و بخش خصوصی رقیبی برای بخش تعاونی نیست این‌ها هر دو ظرفیت‌هایی در اقتصاد هستند و مکمل همدیگر هستند، اما ببینید شما در بخش تعاون امکان تجمیع ثروت را نداریمد در بخش تعاون شما در تعاونی‌های متعارف هر عضو حداکثر می‌تواند پانزده درصد از کل سرمایه را در اختیار داشته باشد این یعنی رشد متوازن اقتصادی همه اعضا و کسی که سرمایه بیشتری دارد رشد بیشتری نخواهد داشت کسی رشد کمتری نخواهد داشت همه به یک اندازه در این مسیر حضور پیدا می‌کنند و فعالیت می‌کنند از طرفی مدیریت یک مدیریت عادلانه است هر عضو از تعاونی دارای یک رای در مدیریت تعاونی است در بقیه شرکت‌ها اینجوری نیست به میزان سرمایه شما اگر ده واحد از سرمایه را داشتیدبه اندازه آن ده واحد می‌توانید رای بدهید ولی اینجا اولویت با فکر و با انسان است یعنی اینجا محوریت با انسان است با فرد است با نیروی کار است آن نیروی کار آن شریک در سرمایه می‌تواند رای در هدایت سرمایه داشته باشد در کنار این مسئله، چون تشکل‌های تعاونی مبتنی بر یک بستر اجتماعی و همبستگی اجتماعی ایجاد می‌شوند از پایداری و اشتغال بیشتری هم برخوردار هستند یعنی یک تعداد آدم جمع می‌شوند با یک هدف طبیعتاً این تعداد افراد تلاش بیشتری و منسجم‌تری برای تحقق آن هدف خواهند کرد لذا این شغل از پایداری بیشتری و تاب آوری بیشتری برخوردار است مقاومت بیشتری را در مقابل بحران‌های اقتصادی از خودش نشان می‌دهد مشوق‌هایی هم در قوانین موضوعه در سطح کشور برای بخش تعاون دیده شده در کنار همه مزیت‌هایی که من به بخشی از آن اشاره کردم تعاونی شما اگر فعالیت اقتصادی را در بستر تعاون تشکیل بدهید از بیست و پنج درصد معافیت مالیاتی برخوردار هستید اگر اشتباه نکنم قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهار هست که به این مسئله می‌پردازد این متن قانون است در این خصوص اطمینان دارم منتها کمی تردید دارم که قانون اصل سیاست‌های اصل چهل و چهار و یا قانون تعاون می‌گوید هرجا در هر قانونی در هر مقرره‌ای در کشور یک مزیت یک مشوقی را برای فعالیت اقتصادی اختصاص دادند بخش تعاون بیست درصد بیشتر از آن مشوق امکان برخورداری را دارد چنانچه اعضای یک تعاونی به عنوان شاغل در آن تعاونی امکان فعالیت داشته باشند و فعالیت بکنند و دولت هم البته یارانه اینها را تمرین تامین کند بیست درصد معافیت کارفرما در پرداخت سهم بیمه آن عضو شاغل را خواهد داشت همان‌طوری که عرض کردم تسهیلات یارانه‌ای اینجا پیش‌بینی شده که دولت باید کمک بکند در تامین یارانه تسهیلات و تسهیلات ارزان قیمت به منابع، به تعاونی‌ها گاهی اوقات ما کمک‌هایی را داریم در ارتباط با حضور تعاونی‌ها در عرصه‌های بین‌المللی و صادرات چنان چه در نمایشگاه‌های بین‌المللی و یا حتی نمایشگاه‌های داخلی شرکت بکنند ما از سمت دولت یارانه‌هایی را به‌عنوان تامین بخشی از هزینه‌های آنها به آنها پرداخت می‌کنیم مسئله آموزش در حوزه تعاونی‌ها به صورت رایگان در دولت انجام می‌پذیرد و امثال این مشوق‌هایی را که بالآخره می‌توانیم با آنها اشاره بکنیم کم نیستند و بخش تعاون و تعاونی که تشکیل می‌شود و تعاونی که امروز حیات دارد امکان بهره‌مندی از این تسهیلات را در کنار آن مزایای ماهیتی که خدمتتان عرض کردیم در حوزه تعاون خواهد داشت.
سوال: بیشتر این اطلاعات را بیش از این را مردم کجا باید بخوانند؟
ویس کرمی: مردم یک سرچ اگر بکنند در سامانه جامع هوشمند بخش تعاون هم ما گفتیم که این مجوز را.
سوال:  شرایطش هم آنجا ذکر شده؟
ویس کرمی: این مجوز را و شرایط را آنجا بارگذاری بکنند و به نظرم می‌آید الان باید بارگذاری کرده باشند چون این مطلب را اخیراً اعلام کردیم شرایط هم کاملاً ذکر شده هفت نفر عضو تعاونی مراجعه می‌کنند و یک هیئت امنا تشکیل می‌دهند اطلاعاتشان را در سامانه‌ای که عرض کردیم وارد می‌کنند و آن فرایند روی سامانه انجام می‌پذیرد.