روایت روشنی از هویت زن ایرانی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز یزد، عالیه مهرابی شاعر، نویسنده و ترانه سرا در ۳۱ تیرماه ۱۳۵۹ در یزد متولد شد و هم اکنون دارای یک فرزند دختر و یک فرزند پسر و برگزیده کتاب سال جمهوری اسلامی است.

او دارای مدرک دکترای ادبیات و مدرس دانشگاه در یزد است. این شاعره یزدی از سال ۱۳۷۴ به صورت جدی مقوله شعر را با شرکت در محافل ادبی شهر یزد آغاز کرده است.

مهرابی نامزد جایزۀ کتاب سال قلم زرّین، برگزیده کتاب سال دفاع مقدس، توفیق شعر خوانی در محضر مقام معظم رهبری (مده الظله) و برگزیده‌ی جشنوارۀ بین‌المللی شعر فجر بوده و داوری جشنواره‌های مختلفی را بر عهده داشته است. عضو هیات علمی جشنواره بین المللی فجر، دارنده نشان خادم فرهنگی امام رضا در جشنواره بین المللی امام رضا، دارنده نشان بانوی مروج فرهنگ رضوی در جهان اسلام، عضو شورای هماهنگی دفتر آستان قدس رضوی و مدیر فرهنگسرای شعر و ادب شهرداری یزد از سوابق او است. وی بیش از ۲۵ عنوان کتاب را تألیف یا گردآوری کرده است.

«قلمدان‌های فیروزه»، «مسافران کوپه صبح»، «به رنگ آتش»، «گریه‌های شمع، خنده‌های باد»، «به امضای گل سرخ»، و «خوشه‌های مینیاتوری» برخی از مجموعه تألیفات او است.

هر ساله جمع کثیری از هیئت‌های عزاداری یزد از سروده‌های وی (که فعالیت گسترده‌ای در عرصه شعر آئینی دارد) به عنوان نوحه جهت عزاداری خود استفاده می‌نمایند.

در حال حاضر مسئول کانون‌های ادبی اداره کتابخانه‌های عمومی استان یزد، رئیس انجمن ادبی اوج هنر، مسئول انجمن بسیج شعر هنرمندان استان یزد، رییس خانه شعر و ادب شهرداری یزد، مسئول کانون شعر وادب کانون رضوی استان یزد، مدیر عامل موسسه اوج سیمرغ هنر و همچنین مسئول کانون شاعران آیینی استان یزد را نیز برعهده دارد. وی در حال حاضر به عنوان مسئول سازمان دانش اموزی استان یزد فعالیت دارد 

پای صحبت‌ها و دغدغه‌های این بانوی شیرین سخن می‌نشینیم و گفتگویی صمیمانه را با او آغاز می‌کنیم.

تجربه زن بودن چقدر در نگاه و زبان شعری‌تان تأثیر داشته است؟ آیا جنسیت شاعر در پیام شعر تفاوت ایجاد می‌کند؟
جواب کاملا مشخص هست با توجه به اینکه زنان در هر جامعه‌ای شرایط اجتماعی و فرهنگی متفاوتی را تجربه می‌کنند و حتی تجربه‌ی زیستی آنها نیز متفاوت هست. وقتی یک زن نقش مادری را می‌پذیره و این نقش مادری فقط برای یک زن هست و نه ماه جنین را با خود حمل می‌کند این یک تجربه زسیته‌ی متفاوت هست و قطعا با این تجربه‌ی زیستی متفاوت و شرایط اجتماعی و فرهنگی هر جامعه‌ای که در حوزه زنان دارد باعث می‌شود که ادبیاتی با هویت زنانه خلق شود ادبیاتی که ویژگی‌های خاص خود را دارد. ما اگر به ادیابت و شعر زنان دقت کنیم، شعر زنان معمولا درونی‌تر هست به جزییات دقت بیشتری شده و شاعران زن معمولا در اشعارشون جزیی نگری بیشتری دیده می‌شود و اون احساس و عاطفه‌ی شعر غلیظ‌تر و پر رنگ‌تر هست و در شعر عاشقانه‌ای که شاعران زن خلق کردند رو بحث کنیم در حقیقت تصاویری که شاعران زن خلق می کنند.

چطور می‌توان میان رشد علمی و معنوی از یک سو و نقش خانوادگی و تربیتی از سوی دیگر تعادل برقرار کرد؟

بنظر من اگر که زنان مسلمان ما زن ایرانی ما رشد علمی و پیشرفت علمی و اجتماعی و حضور سالم در جامعه را بخشی از عبادت و مسئولیت الهی خودش بداند، دیگر میان تحصیل یا پیشرفت شغلی و پیشرفت اجتماعی و نقش خانوادگی، نقش همسری و نقش مادریش تضادی نمیبیند بلکه هر دو برای او مسیر بندگی خواهند شد و می‌بینند که این تحصیل علم به پیشرفت اجتماعی و شغلیش و پرورش انسان در خانواده در حقیقت برای او دو جلوه در یک هدف می‌شود و نتیجه آن هم آباد کردن روح و جهان خود و خانوده اش است.

نقش حیا، عفاف و هویت را در رشد شخصی زن ایرانی چگونه می‌بینید؟

در مورد نقش عفاف و هویت در رشد شخصی زن ایرانی که من قائل هستم باید بگم که حیا و عفت یک زن در حقیقت یک احترام به خود هست یعنی گاهی وقت‌ها ما با یک رفتار به خودمون احترام گذاشتیم مثل یک سلام کردن، خب، به نظر من وقتی ما در سلام کردن پیشگام میشویم در حقیقت به خودمان احترام می‌گذاریم مثل ادب داشتن، مثل تواضع و به نظر من حیا و عفت هم حقیقتا یک نوع احترام به خود است در وهله اول، چرا که یک حریمی را برای خودمان قائل هستیم و اجازه نمی‌دهیم هر کسی به این حریم وارد شود و در وهله دوم وقتی نگاه کنیم حیا و عفت فقط ویژه زنان نیست و در روایات مختلف بیان شده که عفت و حیا در مرد هم وجود دارد و این چیزی نیست که مختص به زن باشد پس هم برای مرد هم برای زن، به نظر من، حیا و عفت نشان از احترام به خود هست و نشان از سلامت محیطی که ایجاد می‌شود.
زن برای اینکه بتواند در یک محیط سالم به رشد شخصی اجتماعی و فرهنگی خود دست پیدا کند احتیاج به محیطی سالم از لحاظ اخلاقی دارد و قطعاً این عفت و حیا به ایجاد یک فضا و بستر مناسب و سالم برای ارتقا و رشد اجتماعی و فرهنگی به او کمک میکند

بعضی‌ها معتقدند حضور اجتماعی زن با باور‌های دینی در تضاد است. شما چه پاسخی دارید؟

بحث حضور اجتماعی زن با باور‌های دینی در تضاد است ما الگوی سوم زن مسلمان را اگر بررسی بکنیم دقیقاً می‌رسیم به اینکه حتی اگر زندگی و سیره شخصیت‌ها و الگو‌های اسلام را بررسی کنیم مثل زندگی حضرت زهرا سلام الله علیها می‌بینیم در تمام بره‌های زندگی حضرت زهرا یک کنشگر اجتماعی هستند به معنای واقعی کلمه و اگر بخواهیم اولین کنشگران زن مسلمان را در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی نام ببریم، بانو حضرت زهرا سلام الله علیها هستند که در دفاع از حقیقت آرمان اسلامی خود خطبه غرای فدکیه را قرائت می‌کنند و برای بیداری زنان در حقیقت به همسایگان سر میزنند و آن حقی که از ایشان غصب شده و گرفته شده را با مردم در میان می‌گذارد، از آنان یاری خواسته و مطالبه می‌کند، یا بحث حضرت زینب سلام الله علیها که بعد از جریان عاشورا در حقیقت علمداری می‌کنند طلیعه‌داری می‌کنند و واقعاً به معنای واقعی کلمه اگر روایتگری حضرت زینب از قیام عاشورا و پیام رسانی این بانوی مکرم اسلام نبود شاید به این زیبایی عاشورا منعکس نمی‌شد و این چنان روشن نمی‌ماند. ما این بیت زیبا رو داریم: سر نی در نینوا می‌ماند اگر زینب نبود کربلا در کربلا می‌ماند اگر زینب نبود، خب این کنشگری بانو حضرت زینب سلام الله علیها را در بره‌های مختلف شاهد هستیم و باز هم خطبه‌ی ایشون در بزمی که یزید فراهم کرده بود قرائت می‌کند و تمام بنیان ظلم و ستم و تمام آن جنایات را افشا می‌کنند و رسوا می‌کنند و این حضور موثر یک زن را به عنوان یک کنشگر اجتماعی و فرهنگی شاهد هستیم.

در دنیای امروز که رسانه‌ها گاه چهره زن را تحریف می‌کنند، نقش بانوان فرهیخته و شاعران چیست؟

در دنیای امروز که رسانه‌ها به معنای واقعی کلمه روی زنان و نقش واقعی زن در حوزه خانواده و فرزندپروری و جامعه سازی کار می‌کنند و در فروپاشی بنیان‌های خانواده در حقیقت تمام سعی خودشان را گذاشتند و قطعا شاعران، ادیبان، هنرمندان و اهالی رسانه هستند که میتوانند باز تعریفی از الگو‌های مناسب زنان معاصر داشته باشند و در کنار آن به اصطلاح هویت اسلامی خودشان رسیده و با توجه به رشد شخصی، رشد اجتماعی و رشد فرهنگی به چهره‌های علمی، ورزشی، اقتصادی، فرهنگی، هنری و رسانه‌ای در مجامع بین‌المللی تبدیل شدند و ما کم نداریم امروز زنانی که در دانشگاه‌ها و در مجامع بین‌الملل در حوزه‌های علمی پژوهشی حرف برای گفتن دارند و نقش بانوان شاعر و بانوان هنرمند ترسیم چهره واقعی امروز از الگو‌های زنان مسلمان و زنان ایران است.

وقتی از «زن مسلمان ایرانی» سخن می‌گویید، چه تصویری در ذهنتان نقش می‌بندد؟

تصویری که از یک زن مسلمان ایرانی در ذهن من نقش می‌بندد این است که چهره‌ای دارد بین سنت و مدرنیته که در حال حرکت است، انسانی آگاه و دغدغه‌مند و پایبند هم به باور‌های دینی و فرهنگی خودش و هم اینکه اصالت اصیل دینی خود رو به همراه دارد، یک میراث کنهسال و گرانبهایی رو با خود حمل می‌کند و در جستجوی معنا و حضور موثر در جامعه و در حقیقت بعد مدنیت خودش هست.

اگر تاریخ اسلام را دقت و بررسی کنیم و جایگاهی که اسلام به زن بخشیده است رو مطالعه کنیم متوجه می‌شویم که پیامبر مکرم اسلام اومد و اون جایگاهی که زن در عرب جاهلی داشت رو از به خاک سپردن زنده زنده دختران نجات داد و با در حقیقت نزول سوره کوثر و شأنیتی که حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها به عنوان الگوی زن مسلمان برای ما امروز حضور دارند رو تعریف و معنا بخشید.

در حقیقت یک زن ایرانی میتونه با تمسک و توسل به همون الگو مسیر خودش رو گره بزنه با بسیاری از اسطوره‌ها و چهره‌های برجسته‌ای که در تاریخ ایران کهن تا به امروز حضور دارند که این دو در کنار هم می‌تونن مکمل و تکمیل کننده هم باشند 

ما هم الگو‌های بسیار ظریف و دقیق و کاملی در اسلام داریم الگویی مثل حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها که از ابعاد مختلف فردی اجتماعی و ابعاد مختلف فرهنگی ایشون قابل بررسی هست، شخصیتی، چون حضرت خدیجه سلام الله علیها حضرت زینب سلام الله علیها، حضرت معصومه و زندگی و سیره شخصیتی هر کدام از آنها میتونه یک الگوی کامل برای زنان امروز باشه و اگر بررسی بکنیم، حتی امروز با همه پیشرفت‌هایی که وجود داره همچنان این الگو‌ها سالم‌ترین و زیباترین الگو‌ها هستند که به نظر من هنوز هم شناخته نشدند.

ما وقتی حضرت فاطمه زهرا رو توصیف کردیم در ادبیات خودمون فقط به ابعاد سوگ و مرثیه این بانوی گرانقدر اسلام پرداخته شده و هیچ وقت بررسی نشده که ایشون یک بانوی کارآفرین بودند یک خطیب بودند که خطبه فدکیه را با قرایی تمام قرائت کردند و اینها ابعادی هستند از زندگی حضرت زهرا سلام الله علیها که هنوز به تصویر کشیده نشده و این بر عهده و رسالت شاعران، ادیبان و هنرمندان است تا الگو‌های برجسته زنان مسلمان رو برای نسل امروز که در جامعه ضد زن امروزی نسل تشنه‌ای هست، نسل سردرگم و نسلی است که به دنبال هویت واقعی زن می‌گردد، معرفی کرده و بشناساند.

اگر بخواهید زن ایرانی را در یک بیت شعر توصیف کنید، آن بیت چیست؟
اجازه بدید که یک شعررو که سروده‌ی خودم است براتون بخونم، شعری که تقدیم شده به صبوری حضرت زینب و بانوان صبور سرزمینم:
 زنی نشسته در آوازم /زنی قیامت باران خیز /زنی به سوی سپیداران /در این هوای زمستان ریز/ که در پیاله اندوهش /هزار خوشه‌ی بیداری است /زن همیشه در جریان /در این شبا شب رنگ آمیز/ که رنگ‌ها همه نیرنگند/ صدای شعله ور جنگند /جهان بی نخ پیرنگند /جهان بدعت بی پرهیز /زن این سکوت شبانگاهی /هزار آیه آگاهیست/ همو که خنجر روحش شد/ ز داغ‌های پیاپی تیز/ زنی ادامه مریم شد /زنی ادامه هاجر شد /شبی بیانی اش را داد/ بر آن جماعت بی پرهیز/ پرنده‌ایست در آوازش /پرنده‌ای که نمی‌میرد/ که خوانده نامه خود را /بر مترسکان سر جالیز/صدای خطبه زینب بود /صدای ملت ایران شد /زن قیام /زن فریاد/ نهیب زد که ز جا برخیز
و این شعر رو من بعد از جریان سحر امامی مجری صدا و سیما و نقش او در جریان جنگ ۱۲ روزه سرودم.

در زندگی فردی، به نظر شما بزرگ‌ترین اولویت زن مسلمان ایرانی چیست؟

زن مسلمان ایرانی در جستجوی یک زیستن معنادار و متوازن است، زیستی که برخاسته از ایمانش باشد و در عین حال سرچشمه رشد خودشکوفایی و کرامتش باشد یعنی هم هویت دینیش را بتواند حفظ کند و هم اینکه پیشرفت شغلی، آزادی انتخاب و استقلال خودش را در کنار هویت دینی و اسلامیش داشته باشد، ولی اولین اولویت یک زن مسلمان به نظر من بحث خانواده است و اینکه بتواند یک نسل خوب و سالمی را تحویل بدهد. 

زن، انسان‌ساز و بشرساز هست و با این سازندگی و آفرینندگی و خالق بودنش می‌تواند یک جامعه را نجات بدهد یا یک جامعه را به قهقرا بکشاند.
 نقش زن، نقش بسیار عظیم و باشکوهی است و این حقیقت آفرینندگی زن، بخش بسیار مهمی است، اینکه در سنگر یک خانواده و در بستر خانواده بتوانهد فرزندان سالمی رو به جامعه تحویل دهد.

شما به‌عنوان یک شاعر زن ایرانی، بزرگ‌ترین آرزویتان برای نسل آینده دختران چیست؟

من خودم امروز به عنوان مسئول سازمان دانش‌آموزی استان یزد سر و کار دارم با طیف عظیمی از دختران دانش آموزم که دختران خود من هستند و آرزوی من برای این دختران و دختران سرزمینم ایناست که اینها بتوانند گوهر عظیم و گنجینه یگرانقدری که در وجودشون هست را بشناسند و همیشه میگیم خودشناسی مقدمه خداشناسی است اگر خودمان را بشناسیم و به قدر خودشان پی ببرند و جایگاهی که دختران ما امروز دارند را بشناسند و قطعاً می‌توانند راه را تشخیص بدهند و مسیر درست زندگی خودشان را در حقیقت پیدا کنند. 

امیدوارم جمله‌ای را که من ذکر از بانوان سخنران و خطیب شنیده بودم اینکه می‌گفت یکی از دعا‌های ما همیشه این باشد که به ظهور برسیم و این جمله خیلی برایم جالب بود که ما برای ظهور آقا امام زمان دعا می‌کنیم، اما قبل از ظهور آقا امام زمان باید اول خودمان به ظهور برسیم یعنی اول خودمان را بتوانیم پیدا کنیم و در این دنیای سراسر رنگ، سراسر تاریکی پیدا کنیم و شناخت ابعاد وجودی خودمان و ساختن خودمان و ترمیم ابعادی که ابعاد وجودی است و احتیاج دارد به مرمت، احتیاج دارد به خودسازی قطعاً ما را به ظهور نزدیک‌تر خواهد کرد.

از نگاه شما، چه چیزی باعث می‌شود زن مسلمان ایرانی در هر شرایطی محکم بایستد؟
 زن مسلمان ایرانی برای چی در هر شرایطی محکم هست، خب، ما جدای از بحث اقلیمی و تاثیرات اقلیمی که هر ملتی، هر تمدنی، هر فرهنگی و هر قومی برای خود دارد و میگیم مثلاً فلان منطقه فلان ویژگی‌های اخلاقی دارند و یا فلان منطقه فلان ویژگی‌ها، این در زن خطه ایران و زنان ایرانی صلابت، استواری و ایستادگی را میتوانیم ببینیم.
وقتی که ما بعد اسلامی را نگاه کنیم می‌بینیم الگو‌های محکم و مقاومی داریم که سراسر زندگیشان درس مقاومت و ایستادگی است و هرچه بیشتر بنگریم در اسطوره‌های ایرانی رد پای زنانی را می‌بینیم که نماد استواری، مقاومت و حماسه هستند. 

زنانی مثل گردآفرید‌ها زنانی مثل تهمینه‌ها و رودابه‌ها و کم نیستند این زنان، شما اگر هر سال دفاع مقدس را مرور کنید اسطوره‌هایی رو می‌بینید که مادران شهیدی هستند که چهار فرزند خود را از دست داده‌اند و اینها الگو‌هایی برای زندگی امروز و زندگی نسل‌های آینده هستند، که قطعاً باید این زندگی‌ها و این لحظات ناب به تصویر کشیده شود و الگو‌های نسل‌های آینده از دل این حماسه‌ها معرفی و شناسانده شوند.

اگر روزی بخواهید برای زن مسلمان ایرانیِ آینده شعری بنویسید، دوست دارید آن شعر چگونه آغاز شود؟

در ساز چشمهاش به جز سوز عشق نیست 
لالایی نجابت زن، شعر عاشقی است ...

مصاحبه کننده : مهدیه سادات هاشمی